19. YY. den 20. YY.ye Osmanlı Topraklarında Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri Mürur Tezkereleri

1898 yilinda Mustafa adli bir adam, Hicaz taraflarina gitmek amaciyla mürûr tezkeresi basvurusunda bulunmustu. Bir iç pasaport uygulamasi olan mürûr tezkeresine ait nizâmnâme geregince kendisi hakkinda, basvuru yapan herkes için oldugu gibi, rutin tahkikat yapilmisti. Tahkikat sirasinda adamin Erzurum'lu oldugu ve aslinda Kayserilioglu Nisan Ohannes adinda bir Ermeni oldugu ortaya çikmisti. Yedi yil önce [1891 yilinda] Batum'a gitmis, orada iki buçuk yil kadar kaldiktan sonra memleketi Erzurum'a geri dönmüstü. Kendi deyimiyle “Ermeni isleri” henüz son bulmadigindan dolayi, 15 gün kadar Saraç ustalarindan Arif adli bir adamin evinde saklanmak zorunda kalmisti. Daha sonra Sivas Kasabasi'na, oradan da Yozgat ve Kayseri yoluyla Adana'ya gitmisti. Pamuk tarlalarinda iki ay kadar çalistiktan sonra Iskenderun'a, oradan Magosa Kasabasi'na gitmis ve bir buçuk yil kadar Samli Ebu Resid adli birinin yaninda yazmacilik yapmisti. Ardindan diger bir kasaba olan Lefkosa'ya varmisti. Uzun yillar kalmis oldugu bu kasabada, Nalband Haci Ali adli birinin nasihati üzerine Müslümanliga geçmisti. Daha sonra, 9 ay kadar kalacagi Beyrut'a geçmisti. Burada, Beyrut Iskelesi'nde kömürcülük yapmisti. Sulta/Sultaniye Kasabasi'nda ise mutasarrifin hizmetinde çalismis ve sonrasinda Kibris'ta Tuzla Iskelesi'nde tütün ameleligine girismisti. Ifadesine göre, Lefkosa Kasabasi'nda sanat ve rençperlikle ugrastiklari bilinen 100 hâne vardi ve Halep Vilayeti'nden Lefkosa'ya firari giden bir Ermeni cemaati bulunuyordu. Yapilan tahkikatta adamin durumunun karmasik oldugu ve diger Ermenilerle [siyasi] bir iliski içerisinde olabilecegi kanisina varilmis ve bunun neticesinde ilgililerden, adamin hâl ve hareketlerine dikkat edilmesi istenmisti.